KAYIP VE YAS

Bireyler için sevdiği kişileri kaybetmek veya onlardan ayrılmak oldukça acı dolu bir süreçtir. Yaşanılan kaybın ardından her insan farklı tepkiler verir. Kişilerin kayıplarının peşinden duygusal, davranışsal fiziksel ve bilişsel olarak verdikleri tepkilere “yas” adı verilir. Yas, yaşanılması gereken doğal bir süreçtir. Herkesin yas süreci farklılık gösterse de çoğu insanın ortak olarak geçtiği belli aşamalar vardır.

Bunlar öfke, pazarlık, inkar depresyon ve kabullenme evreleridir.

Kayıp ve Yas Süreci Evreleri

*İnkar: İnkar evresindeyken kişi ‘’bu benim başıma gelemez’’, ‘’hayır ben böyle bir şey yaşamadım’’ ’hayır bu doğru olamaz’’, gibi cümleler söyleyerek yaşadığı durumu yok sayma eğilimindedir. Son ana kadar gerçeği görmekten kaçar, yaşamış olduğu acı verici deneyimi kabullenmekten çok uzaktır, bu deneyimi kendi kendine yok saymak ister ve buna eğilimli cümleler kurar. ‘’Sorun yok, her şey yolunda’’ gibi kendini telkin edici cümleler kurar. İnkar sadece düşüncelerde kalmayıp aynı anda kişinin düşüncelerine ve davranışlarına da yansır. Bu evrenin atlatılabilmesi için belirli bir süre yoktur.

*Öfke: Öfke evresi, inkar aşamasında devreye sokulmayan sorgulamaların devreye girmesiyle başlar, peş peşe gelen sorgulamalar sonucunda öfke duyguları vücudu ele geçirir. Kişi kendine “Neden ben”, ‘’Bu niye başıma geldi?’’ gibi sorular sormaya başlamıştır. Bireyin bu aşamada yaşamış olduğu öfke sağlıklı ve normal bir duygudur, acıyla başa çıkmasına yardımcı olma olasılığı vardır.

*Pazarlık:Pazarlık aşaması durumu kabul edilebilir seviyeye indirmek ya da çıkarmak için girilen bir evredir. Bu aşamada bireye “olan olmuş ama bir çıkış yolu belki var” “bari şöyle yapayım da durum biraz olsun iyiye dönsün”, tarzı eylemler ve düşünceler eşlik eder.

*Depresyon: Bu evrede kişi artık inkar etmeyi ve öfkelenmeyi bırakmıştır. Gerçekle tamamen yüzleşmiş, yaşanılan deneyim yüzünden artık hiçbir şeyin eskisi gibi güzel olmayacağını, o eski zamanlara tekrar dönemeyeceğini görmeye başlamıştır. Bu sebeple kişi büyük bir mutsuzluk yaşar ve ruhsal çöküntü baş gösterir. Özel ve iş hayatı sekteye uğrar, insanlarla iletişime geçmekten kaçınır, içine kapanır. Bunlarla birlikte iştah bozukluğu ve uyku problemleri ile karşı karşıya gelebilir. Yaşanılan depresyonun yoğunluğu kişiden kişiye göre farklılık gösterir.

*Kabullenme: Son evre olan kabullenme evresinde ise kişi, yaşadığı durumu sindirme ve geleceğe dair planlar yapma eğilimindedir. Yaşamını eskisi gibi sürdürmesi gerektiğinin farkına vardığı için çevresiyle tekrar iletişime geçmeye çalışır ve biraz daha dışa dönük bir ruh haline bürünmeye başlar, geleceğe yönelik yapıcı adımlar atar. Kabullenme evresi yas sürecinde çıkılan uzun yolun son durak noktası olur.

Kayıp ve Yas Sürecinin Belirtileri

Kayıp ve yas süreci, her insanda farklı yaşanan bir süreç olup kişiseldir. Bireylerin yas sürecinde olduğunu gösteren belirtiler farklı olabilir. Fakat bu süreci yaşayan kişilerde görülen bazı ortak belirtiler de vardır. Bu belirtiler davranışsal, duygusal, fiziksel ve bilişsel olarak ayırılabilir.

Davranışsal Belirtiler: Yas sürecindeki bazı kişiler bazen yaşadıkları acılar nedeniyle çevrelerinden uzaklaşırlar. Bazen de kaybedilen kişinin yokluğuna alışamadıklarından dolayı onları hatırlatan her şeyden kaçmaya çalışırlar.

Duygusal Belirtiler: Mutsuzluk, umutsuzluk, çaresizlik, üzüntü ve öfke gibi duygusal belirtiler yas sürecinde sıklıkla görülür.

Fiziksel Belirtiler: Kişiler yas sürecinde sürekli yorgun hissetmekten ve nefes alamamaktan şikayet edebilir. Yaşanan üzüntüyü yemekle bastırmak için iştah artması veya iştah azalması yaşayabilirler.

Bilişsel Belirtiler: Odaklanamama, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, olumsuz ve kötü düşünceler belirtiler arasındadır.

 

Kayıp ve yas süreci her kişide farklı durumlara ve tepkilere neden olduğundan dolayı üç şekilde tanımlanır.

Akut Yas: Bireylerin sevdiklerinin kayıpları sonrası yaşamış oldukları normal yas sürecidir. Kayıpların ardından yaşanan doğal bir süreçtir. Her kişide farklı belirtiler gösterebilir ve farklı tepkilere sebep olabilir.

Karmaşık Yas: Kişilerin doğal yas süreci altı aydan uzun sürüyorsa, sevilen kişinin kaybı kabullenilmiyor, iş ve sosyal hayatları giderek daha karmaşık bir hal alıyor ve olumsuz etkilenilme varsa bu duruma karmaşık yas adı verilir. Birey, bazen bu durumlarda suçluluk ve öfke gibi duygularla baş etmeye çalışırken bir yandan da sevdiklerinin kaybından kendilerini sorumlu tutabilirler.

Travmatik yas: Sevdiğimiz kişinin beklenmedik, ani, özellikle korkunç ve kötü bir olay ile vefat etmesi sonucu olan yas sürecine denir. Bu tür yas süreci yaşayan kişilerin psikolojileri ciddi derece etkilenmekle birlikte zaman zaman travma sonrası stres bozukluklarına sebep olabilmektedir.